/
lab 3-5,6,7.html
445 lines (332 loc) · 45.7 KB
/
lab 3-5,6,7.html
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
125
126
127
128
129
130
131
132
133
134
135
136
137
138
139
140
141
142
143
144
145
146
147
148
149
150
151
152
153
154
155
156
157
158
159
160
161
162
163
164
165
166
167
168
169
170
171
172
173
174
175
176
177
178
179
180
181
182
183
184
185
186
187
188
189
190
191
192
193
194
195
196
197
198
199
200
201
202
203
204
205
206
207
208
209
210
211
212
213
214
215
216
217
218
219
220
221
222
223
224
225
226
227
228
229
230
231
232
233
234
235
236
237
238
239
240
241
242
243
244
245
246
247
248
249
250
251
252
253
254
255
256
257
258
259
260
261
262
263
264
265
266
267
268
269
270
271
272
273
274
275
276
277
278
279
280
281
282
283
284
285
286
287
288
289
290
291
292
293
294
295
296
297
298
299
300
301
302
303
304
305
306
307
308
309
310
311
312
313
314
315
316
317
318
319
320
321
322
323
324
325
326
327
328
329
330
331
332
333
334
335
336
337
338
339
340
341
342
343
344
345
346
347
348
349
350
351
352
353
354
355
356
357
358
359
360
361
362
363
364
365
366
367
368
369
370
371
372
373
374
375
376
377
378
379
380
381
382
383
384
385
386
387
388
389
390
391
392
393
394
395
396
397
398
399
400
401
402
403
404
405
406
407
408
409
410
411
412
413
414
415
416
417
418
419
420
421
422
423
424
425
426
427
428
429
430
431
432
433
434
435
436
437
438
439
440
441
442
443
444
445
<!DOCTYPE html>
<html lang="en">
<head>
<meta charset="UTF-8">
<meta http-equiv="X-UA-Compatible" content="IE=edge">
<meta name="viewport" content="width=device-width, initial-scale=1.0">
<title>Номны хуудсуудыг агуулсан хэсгүүдийг үүсгэ.</title>
</head>
<body>
</head>
<body>
<section id ="3">
<h1 id= "features">Философи</h1>
<h3>Философи гэж юу вэ ?</h3>
<p><strong>Философи гэж юу вэ ?</strong>- Хүн төрөлхтөн өөрсдийн анхдагч шаардлага хэрэгцээ
(орон байр, хоол унд, секс)-нд хүлэгдэхээ больж, илүү дутуу
юм сонирхон, баячуудын хүүхдүүд газар орон хэсэж нүд
тайлснаар нийгмийнхээ уламжлалт ойлголтуудыг сөрөн зогсож,
яагаад? гэх асуултууд үй түмээрээ гарч ирснээр үүссэн
сэтгэлгээний олон янз уламжлалыг нийтэд нь философи гэнэ.
Оршихуй, ахуй, мэдлэг, ёс зүй, гоо зүй, сэтгэхүй, хэл, нийгэм
гэх мэт үндсэн салбаруудтай.</p>
<h3>Гарчиг:</h3>
<ol>
<p>Тухайн хэсгүүдэд гарчиган дээр даран очно уу.</p>
<li><a href = "#terminology">Нэр томъёоны тайлбар</a></li>
<li><a href = "#aristotle">Аристотелийн ёс зүй</a></li>
<li><a href = "#psychoanalysis">Фройдын психоанализ ба эдипийн комплекс</a></li>
<li><a href = "#ethics">Питер Сингерийн орчин үеийн практик этик</a></li>
</ol>
<article>
<header>
<em>
<h4 id = "terminology">§ 1 Нэр томъёоны тайлбар</h4>
</em>
</header>
<ul>
<li><em>Философич</em> - Мэдлэгийн аль нэг салбарт өөрийн ойлголтыг нэвтрүүлж, тухайн ойлголтоо
багтаасан мэдлэгийн систем бүтээж, бусдад хүлээн зөвшөөрөгдсөн хүнийг философич гэнэ.</li>
<wbr><li><em>Шинжлэх ухаан</em> - Үзэгдлийн эмпирик шинжүүдэд шалтгаан, үр дагаврын хоорондын уялдаагаар буюу
детерминистикээр тайлбар өгөх замаар обьектив мэдлэг үүсгэдэг систем. </li>
<wbr><li><em>Обьектив чанар</em> - Аливаа зүйлийн бусдын үзэл бодлоос эс хамааран, үл өөрчлөгдөх “обьект”-лог чанар.</li>
<wbr><li><em>Субьектив чанар</em> - Обьектийн ухамсарлагчийн хүртэхүйгээс хамааран өөрчлөгддөг мөн чанар. Уг мөн чанар
хүртэгчээс хамаараад өөр өөр байна гэсэн үг.</li>
<wbr><li><em>Аналитик философи</em> - Философийн цогц систем бүтээх Кант, Хегель нарын ородлого бүтэлгүйтсэнээр өрнийн философийн
уламжлал хорьдугаар зуунд хоёр салсны нэг нь аналитик философи бөгөөд обьектив үнэн биш юм аа гэхэд бүх хүний нэгдэх нэгдсэн
нэг ойлголтод философиор хүрч чадна гэж үздэг салбар. Аналитик философийнхон нь континенталь философийн уламжлалынхныг эсэргүүцэх
юм уу үл тоох хандлагатай байдаг. </li>
<wbr><li><em>Континенталь философи</em>- “Бүх мэдлэг, бүх тайлбар - субьектив хийгээд харьцангуй юм” гэдгийг хүлээн зөвшөөрдөг өрнийн
философийн салбар урсгал. Орчин үеийн экзистенциал, феминист, психоаналитик, постмодерн, структуралист үзэл нь бүгд континенталь
философийн уламжлалд багтана.</li>
</ul>
<footer>
<h4>§ 1 - хуудас 1</h4>
</footer>
<section id = "2">
<details>
<summary>Үзэлүүд:</summary>
<details>
<summary>Идеализм</summary>
<table border = "1">
<tbody>
<table border = "1">
<tr>
<th>Идеаликм</th>
<td>Мэдлэгийн анхдагч үүсвэр нь хувиршгүй, абсолют идеа буюу санаа юм гэсэн Платоны гол хөгжүүлсэн үзэл. Жишээ нь “ширээ” гэдэг
мэдлэгийн эх үүсвэр нь ширээ өөрөө ширээ байгаадаа ч биш, харин бид л ширээг “ширээ” гэдэг төсөөллөөрөө “ширээ” болгож харж байгаа
юм гэж тайлбарласан. Тэгээд энэ үзлээ цаашид идеал обьект, идеал ёс суртахуун, идеал нийгэм, идеал улс төр гэх зэргээр хөгжүүлсэн байдаг.
</td>
</tr>
</tbody>
</table>
</details>
<details>
<summary>Материализм</summary>
<table border = "1">
<tbody>
<table border = "1">
<tr>
<th>Материализм</th>
<td>
Бүхий л мэдлэгийн анхдагч эх үүсвэр нь байгалийн суурь субстанц буюу матери юм гэх үзэл. Олон янз ширээг бид ширээ болгон үйлдэж, ширээ болгон
ашиглаж, ширээ болгон хөрөөдөж байгаа ч ширээ гэдэг санаанаас болоод биш, ширээ гэдгийг субстанцлагаар үүсгэчихсэн байгаа болохоор ширээ байгаа шүү
дээ гэдэг үзэл. Бидний санаа хүртэл өөрөө тархи гэдэг материал оршихуйд суурилсан зүйл гэнэ.
</td>
</tr>
</table>
</details>
<details>
<summary>Дуализм</summary>
<table border = "1">
<tbody>
<table border = "1">
<tr>
<th>Дуализм</th>
<td>
Мэдлэгийн анхдагч эх үүсвэр нь матери ч биш, идеа ч биш, харин ухамсарт туссан материйн идеал дүр бүрэлдсэнээр аль аль нь мэдлэгийн анхдагч эх үүсвэр
болох нь хэмээн номлосон Декартын санаа. Ингэхдээ Декарт ухамсрыг материас бүрддэггүй зүйл гэж үзсэнийг анхаарна уу. Энэ санаа сэтгэл судлаачдаар дамжин
өнөөг хүртэл маш төвөгтэй олон гаргалгаанд хүрсэн байдаг бөгөөд философи сонирхогч олон хүн “хүний ухамсар нь материас салангид” гэж Декарт шиг тайлбарладгаас
болоод шинжлэх ухаантай үл авцалдах аргументууд дэвшүүлж уур барсаар байдаг.
</td>
</tr>
</table>
</details>
<details>
<summary>Скептицизм</summary>
<table border = "1">
<tbody>
<table border = "1">
<tr>
<th>Скептицизм</th>
<td>
Юун түрүүнд мэдлэгт эргэлзэх, дараа нь мэдлэгт хүрэх арга замд эргэлзэх, эцэстээ жинхэнэ мэдлэгт хүрэх боломжид эргэлзэх зэрэг түвшинд хуваагдах аливаад
эргэлзэх үзэл. Томоохон скептикүүд голдуу бурхангүй үзэлтэн байдаг.
</td>
</tr>
</table>
</details>
<details>
<summary>Фройдизм</summary>
<table border = "1">
<tbody>
<table border = "1">
<tr>
<th>Фройдизм</th>
<td>
Фройдын алдартай болгосон психоанализ, ухамсаргүй оюун зэрэг зарим ойлголтуудад тулгуурлан хөгжсөн сэтгэл судлалын салбар.
</td>
</tr>
</table>
</details>
<details>
<summary>Абсурдизм</summary>
<table border = "1">
<tbody>
<table border = "1">
<tr>
<th>Абсурдизм</th>
<td>
Үхэл биднийг алхам бүр отож буй бөгөөд бид түүнийг л хүлээн золгүйхэн бүдэчсээр л байдаг. Энэ завсар бид амьдралын утга учрыг хаанаас ч хайгаад олж чадахгүй нь
дээ гэдэг үзэл. Нийтлэлүүд дотроос Кафкагийн уран зохиолд абсурдизм яаж илэрсэн талаар уншиж болно.
</td>
</tr>
</table>
</details>
<details>
<summary>Алтруизм</summary>
<table border = "1">
<tbody>
<table border = "1">
<tr>
<th>Алтруизм</th>
<td>
Бусдын тусын тулд хийсэн өөрт ашиггүй үйлдэл. Ричард Докинз "Аминч ген" номдоо хүний алтруист үзэл нь эцэстээ өөрийн ухамсаргүйгээр ашиг сонирхлоо хэрэгжүүлэх
үйлдэл гэж үзсэн бөгөөд капиталист зах зээлийн ойлголтоор ч амин хувиа хичээх нь шууд бусаар нийгэмд ашиг тустай байдаг хэмээн сургадаг.
</td>
</tr>
</tbody>
</table>
</details>
</table>
</details>
</article>
<nav>
<h3>Bonus:</h3>
<ol>
<li><a href = "https://plato.stanford.edu">
Стэнфорд сургуулийн нэвтэрхий толь</a>
</li>
<li><a href = "https://www.facebook.com/groups/178948472226679">
Фэйсбүүк - философи сонирхогчид групп</a>
</li>
</ol>
</nav>
<aside>
<p>
<em>Шинэ жил</em> - Улс үндэстэн (хөгжингүй нийгэм) бүр өөрийн цаг тооллын системээр жил хооронд шилжихэд тэмдэглэдэг баяр. Анхдагч ач холбогдлоороо шашны агуулгагүй ч,
үндэстэн бүр өөрийн өвөрмөц цаг тооллын систем ашиглаж, улам бүр хөгжүүлж ирснээрээ соёлын үнэт зүйлийн агуулгатай.
</p>
</aside>
</section>
<footer>
<p><strong>Эх сурвалж:</strong>
<a href = "https://www.facebook.com/groups/178948472226679/announcements">Филосифи сонирхогчид - Зоригт Жаргалсайхан</a>
<p>Филосифи сонирхогчид фэйсбүүк групп - Зоригт Жаргалсайхан</p>
</p>
<h4>§ 2 - хуудас 2</h4>
</footer>
</section>
<section id = "11">
<article>
<header>
<h3 id = "aristotle">§ 3 - Аристотелийн ёс зүй</h3>
<img src = "aristotle.jpg" alt ="Aristotle picture" />
<time>2020-02-28</time>
</headeR>
<p>
“Хийхээсээ өмнө суралцах шаардлагатай юмсыг хийж байж л суралцана шүү дээ.” Аристотель
Никомахын суртахуун, НТӨ 4 зуун Аристотель хэдий Платоны шавь байсан ч философид дуурьсагдах нөлөөгөө өөрийн нэрээр мөнхөлсөн байдаг.
Өрнийн философичдыг ерөнхийд нь Платоныхон болон Аристотелийнхон гэж хуваадгаас ч үүнийг харж болно.
Энэ ялгааг аль аль нь хэрэглэж байгаагүй өөр нэр томьёогоор ч тайлбарлаж болох юм.</p>
<p>Платон бол рационалист – тэрээр жинхэнэ мэдлэгт хүрэхийн тулд бид өөртөө тусгаж буй бодит байдлаас урьд “дүр” (form) буюу “юмыг өөрийг
нь” ойлгох хэрэгтэй хэмээж байв. Тэгээд цэвэр рационал бодлуудаараа хорвоо ертөнцийн мөн чанарыг ухамсарлахыг чармайжээ. Эсрэгээрээ Аристотелийг
эмпирист гэх ба орчноо ажиглах замаар (цэвэр учир шалтгааны оронд) дүгнэлтэд хүрэхийг чухалчилж байв.</p>
<p>Аристотель Платоны дүрийн санааг няцааж, бид орчин дахь тухайн обьектийн илрэлээс нь обьектийн цэвэр дүрийг салгаж чадахгүй хэмээж байв. Бидний “мод” хэмээх ангилал олон олон модыг ажигласны дүнд үүсэж байна гэж үзвэл Платон бидний тусгаж авах мод бүр “мод” гэх цэвэр юниверсал дүрийн жишээ гэж хэлэх болно. Харин Аристотель бол юниверсал юмс гэж үгүй, тэр “мод” чинь цэвэр метафизик обьект биш, бидний л модыг тайлбарлах гэж хөгжүүлсэн энгийн нэг ангилал гэнэ.</p>
<p>“Рациалистын эсрэг эмпирист” гэж эсрэгцүүлэх нь Аристотелийн үзлийн хэмжүүрийг бас ч яг таг сайхан хэмжээд тавьчихгүй. Тэрээр биологи, улс төр, физик, дедуктив учир зүй зэрэг өргөн салбарт туурвиж байв. Түүнчлэн Аристотель гайхалтай ангилагч байж – түүний бүтээлүүд голдуу субьектээ нарийвчлан шинжилсний дүнд хэд хэдэн бүлэг, ангиллуудад хувааснаар эхэлдэг. Жишээ нь учир шалтгааны ойлголтыг тэрээр материаллаг шалтгаан, дүрслэлийн шалтгаан, бүтээмжийн шалтгаан, эцсийн шалтгаан гэж ангилсан байгаа юм. Үнэндээ энэ бичиглэл нь Аристотелийн бүтээлүүдийг улам ч төвөгтэй болгодог. Мөн тэр маш олон салбарт шинэтгэл хийсэн бөгөөд тэр нь одоо үеийн уншигчдад хэт хүчилж номчирхсон мэт харагдаж болох юм. Гэсэн ч түүний сэтгэлгээний хурц, нарийн шинжийг биширдэг хүмүүс ч бий.</p>
<p>“Никомахын суртахуун” нь түүний хамгийн том этикийн бүтээл бөгөөд энэ номдоо хүнийг “Сайн хүн” болгодог тэр зүйл юу болох тухай асуултад хариулжээ. Эхлээд “сайн” байхыг хүний амьдралын зорилт, “аз жаргал” бол хүний амьдралын зорилго гээд, зорилтдоо хүрэхийн тулд ариун зөв явдалд үргэлж тэмүүлж байх ёстой гэж дүгнэв.</p>
<p>Дараа нь зөв сурталд юу юу багтахыг бодов. Тэгээд зөв ариун явдал бол хоёр туйлын дундах зам юм уу, цэг гэж үзэв. Жишээ нь эр зориг бол аймхай хулчгар ба түргэн хуумгайн дундаж, харин өгөөмөр зан бол үрэлгэн ба хариг харамчийн голч. Түүний энэ ойлголт тэр чигтээ “Virtuous mean” буюу “Ариун суртал” гэдгээрээ мөнхөрсөн байдаг. Өөрөөр “Гурван баавгайн үлгэр”-ийн сургаалар тайлбарлаж болно, “хэт халуун биш, хэт хүйтэн ч биш, яг таарсан” л байх ёстой.</p>
<p>Энэхүү суртахууны ойлголт Платоныхоос ялгаатай нь тун прагматик. Платоны хувьд зөв ариун замналаар үйлдэхийн тулд бид зөв суртлыг ухамсарлан боловсрох ёстой байсан. Энэ үзлээр юуг зөв гэдгийг л мэдэх юм бол бид байгалиасаа зөв үйлдэл хийх болно.</p>
<p>Аристотель өөрийн онолыг сөргүүлэн тавихдаа ёс зүйн олсон дээр алхах замаасаа туйлшран хазайвал, олсон дээр дахин гарч байгаа туршлагаараа үргэлжлүүлэн алхах хэрэгтэй гэжээ. Энэ дүгнэлт Платоныхыг бодвол хамаагүй уян хатан, бодитойгоос гадна хожим Христийн философийн нэгэн суурь болсон юм.</p>
<p>Аристотелийн сургасан зөв ариун явдлаар явъя гэвэл өөрийн алдаанаас суралцан, үйлдлүүдээ үргэлж хянаж, зөв суртлыг тогтмол давтаж байх хэрэгтэй. Ингэснээр ёс зүй гэдэг хүний өдөр бүр баримтлах зарчим болох буюу – хүн амьдралынхаа өдөр бүрд тохиолдох олон олон нөхцөл байдалд гаргасан үйлдлүүдээс суралцаж өөрийн суртахууныг хөгжүүлнэ гэжээ.</p>
<p>“Никомахын суртахуун”-ыг уншихад төвөгтэй, хэт задлан шинжилсэн мэт санагдах хэдий ч хүний суртахууны гол шинжүүдийг өөрийн философиор тунгаан шүүснээрээ сонгодог философийн суурийг бүрэлдүүлсэн гайхамшигт бүтээл билээ.</p>
</article>
<footer>
<p><strong>Эх сурвалж:</strong>
<a href = "https://www.facebook.com/CHUNDJpublishing/photos/a.1281925062003828/1275147236014944/?type=3&theater">Чүндж Паблишинг - Зоригт Жаргалсайхан</a>
<p>Аристелийн ёс зүй</p>
</p>
<h4>§ 3 - хуудас 3</h4>
</footer>
<section id = "12">
<article>
<header>
<h3 id = "psychoanalysis">§ 4 - Фройдын психоанализ ба эдипийн комплекс</h3>
<time>2020-03-08</time>
</header>
<figure>
<img src = "freud.jpg" alt = "Зигмунд Фройдын ишлэл" />
<figcaption><em> Философийн цуврал #2 - Зигмунд Фройд, “Бэлгийн хүслийн онолд өргөх гурван бичиг”, 1905</em></figcaption>
</figure>
<p>
Зигмунд Фройд нь Австрийн неврологич бөгөөд сэтгэл судлалын психоанализын дэг сургуулийг үүсгэгчдийн нэг юм. Тэрээр ухамсаргүй оюун санааны тухай онолууд, ялангуяа шахалт (repression)-ын механизм болон бэлгийн дур хүслийг “өргөн хүрээний обьектуудад чиглэсэн, хөдөлгөөнт” хэмээн шинэтгэн тодорхойлсноороо алдартай. Бүтээлүүд нь ч ухамсаргүй оюун санаа, хамгаалалтын механизм, Фройдын халтиргаа, зүүдний бэлгэдэл зэрэг нэр томьёог хүн бүрийн энгийн ярианы хэрэглээнд оруулахад үлэмж нөлөөлсөн байдаг. Түүний санаанууд өдгөө уран зохиол, кино, марксист ба феминист онолууд, утга зохиол шүүмжлэл, философи, сэтгэл судлал зэрэг олон янз салбарт арилшгүй мөрөө үлдээн, нэгэнт хүлээн зөвшөөрөгджээ.
</p>
<p>
Судлаачдын олонх түүний Барууны сэтгэлгээнд өргөсөн хамгийн том хувь нэмэр нь ерөөсөө ухамсаргүй оюун байдаг эсэх тухай маргаанд хөл тавьсан явдал хэмээн баталдаг. 19-р зууны дунд үеийн Барууны сэтгэлгээнд “Хүн өөрийгөө болон орчноо тооцоолон үзсэнээр аль алинд нь эрүүл хяналт тогтоож үнэн мэдлэгт хүрэх боломжтой болно.” гэсэн үзлийг дагадаг позитивизм тэргүүлэх хандлагатай байв. Энэ мэтийн дураараа тунхаглал Фройдын онолд төөрөгдөл болон хувирч байлаа. Тэрээр бид бодож буй бүхнээ бүрэн анзаарах чадамжгүй бөгөөд ухамсарт оюунд маань хамаагүй шахуу шалтгаанууд бидний аливаа үйлдлийн суурь болдог хэмээв.
</p>
<p>
Фройдын гаргасан ухамсаргүйн ойлголт ухамсарлахуйг олон түвшинтэй, “гадаргаас доош” ч бодлууд байдгийг таамагласнаараа анхдагч байлаа. Түүнчлэн бид эдгээр бодол санаандаа бүрэн хандах чадамжгүй, автоматаар удирдах ч боломжгүй гэсэн үг юм. Фройдын хувьд, ямар ч позитивизм, рационализмд үгүйсгэл, шахалтаар бус зөвхөн ойлгоц, хувиргац, ухамсаргүй оюунд мэргэших замаар хүрнэ гэжээ. Фройд ухамсаргүй оюун санааны ажиллагааны тухай санааг “шахалт” гэх ойлголтоор илэрхийлсэн байна.
</p>
<p>
Мөн тэрээр ухамсаргүй оюуны ойлголтыг хоёр ялгаж заагласан нь дүрслэлт /descriptive/ ухамсаргүй оюун болон динамик ухамсаргүй оюун болно. Дүрслэлт ухамсаргүй оюун нь бидний субьективаар ухамсарлаж эс чадах бүхний сэтгэхүй дэх оршихуйн шинжүүдийг нэгтгэн хэлсэн нэр юм. Динамик ухамсаргүй оюун гэдэг нь илүү нарийн бүтэцтэй бөгөөд аливаа агуулга нь ухамсарт оюунд зөрчилдөөн буюу “динамик” үүсгэснээр ухамсарт оюуны хамгаалалтад өртөн шахагдах (буюу ухамсаргүй оюун руу шахах) оюун санааны процесс болно.
</p>
<p>
“Бэлгийн хүслийн тухайд” номдоо тэрээр хүүхдийн бэлгийн хүсэл нь хүний ухамсарт ба ухамсаргүй оюун санааны хөгжлийн үндсэн онолын салшгүй нэг хэсэг хэмээн үзэх ёстой хэмээжээ. Хүн төрөхөөсөө л “олон хэлбэрийн бэлгийн өдөөгчтэй” /polymorphously perverse/ буюу олон төрлийн обьектоор таашаалаа хангах боломжтой байна гэж үзэв. Энэ төрөлх зөн, хөшүүргийг тооцож харвал, нярай хүүхэд төрсөн цагаасаа л биеийн хүсэл/бэлгийн таашаалд захирагдан аливаа үйлдлийг хийдэг хэмээжээ. Эхлээд “хөхөх” үйлээр хүүхэд таашаал авах бөгөөд Фройд үүнийг хөгжлийн “аман” үе хэмээн нэрлэв.
</p>
<p>
“Аман” үеийн дараа ялангуяа өтгөн ялгаруулах үйлдлээр дамжиж анус таашаалын төв болох бөгөөд, үүний тул “анал” үе хэмээн нэрийджээ. Үүний араас балчир хүүхэд өөрийн бэлгэ эрхтэнийг таашаалын хэсгийн хувиар сонирхох сонирхол хөгжинө (“шодойн” үе). Яг энэ үед л хүүхэд санаанд нь өөрийн нь эх “бэлгийн обьект”-ийн хувиар тогтож үлдэх үе (Эдипийн комплекс)-ийг туулан өнгөрдөг боловч тогтсон цээрээс шалтгаалан эцэстээ өөрийн дур хүслийг даван гарч, ухамсаргүй оюун руугаа шахан зайлуулдаг. Энэ нь өөрөөсөө илт давуу “эцэг, эх”-ийнхээ орыг эзлэх боломжгүйг ухаарсан хүүхдэд гэм буруутай мэдрэмж төрүүлэхэд нөлөөлдөг байна. Эр хүйс дээр жишээ авбал, хүүхэд эхдээ бэлгийн хувьд татагдсаар байгаагаа ухаарснаар эцгээсээ дарамт мэдрэх эрсдэлд ордог. Илүү тодруулбал хөнгөлүүлэх айдаст автдаг байна. Үүнийг мөн “хөнгөлөлтийн түгшүүр” /castration anxiety/ ч хэмээн томьёолно.
</p>
<p>
Психобэлгийн хөгжлийн энэ шахагдмал, идэвхгүй ичимхий үеийг бэлгийн хувьд бүрэн боловсорсон эрхтэний үе залгана. Фройд өөрийн энэхүү загварыг универсал үнэн хэмээн батлахаар эртний домог үлгэр, орчин үеийн угсаатан зүйг харьцуулан судалсан байдаг. Тэгээд энэ онолоо эртний грекийн эмгэнэлт жүжгийн зохиолч Софоклын жүжиг “Эдип хаан”-ы нэрээр Эдипийн комплекс хэмээн нэрлэжээ. Эдип хаан “Эхийгээ л хайрлаж, эцэгтээ атаархахыг мэдэрлээ. Энэ ертөнцийн бүх хүүхэд үүн шиг мэдэрдэг нь гарцаагүй биз ээ.” хэмээн тус жүжигт өгүүлдэг.
</p>
<p>
Дараа нь энэхүү хөгжлийн зүй тогтлыг оюун санааны динамикуудтай холбохыг зорьжээ. Эдгээр үе шат бүр хүчтэй эго (өөрийгөө тодорхойлох оролдлого), сэтгэл ханамжаа хойшлуулах чадвар (delayed gratification) зэргээр илэрдэг, бэлгийн хувьд бүрэн боловсрох хүртэлх явц юм. Татагдах ба үзэн ядах аль аль хүсэл нь шахагдаж, эцэг, эхийнхээ аль өөртэй ижил хүйстэйг хүлээн зөвшөөрөн, өөртэйгөө зөвшилцсөнөөр хүүхэд Эдипийн комплексийн зөрчлөө даван туулна. Фройдын үзсэнээр энэ шинж голдуу хүүхэд бэлгийн өдөөгдөлтөө харьцангуй бага илэрхийлэх тав орчим насны “ичимхий” үедээ орсноос эхлэн илэрдэг. Цаашлан бэлгийн бойжилт буюу бэлгийн бүрэн хөгжил эхэлж, таашаалын хөшүүрэг нь бэлгэ эрхтэний бүсэд эргэн төвлөрөх хүртэл үргэлжилнэ. Фройд энэ бүхнийг энгийн хүний хөгжилд зайлшгүй байх прогрес хэмээн үзэж байлаа. Нярай хүүхэд өөрийн таашаалын хөшүүргийг идэвхжүүлэхээр төрөлх зөнгөөрөө хийж буй оролдлогуудыг эцэг эхийн хяналт, нийгмийн дарамт хорьж боож байдаг. Гол нь хүүхэд хөгжлийн явцдаа дараалсан олон зөрчлүүдийг туулж байж л сэтгэхүйн бүрэн хөгжил олоход чухал зөв шийдлүүдийг ойлгоно.
</p>
<p>
Өнөө үед Фройдын онолууд асар их нөлөөтэй хэдий ч, түүний амьд ахуйгаас л эхлэн олон хүний шүүмжлэлд өртөж байлаа. Зарим нь түүнийг бэлгийн амьдралын төсөөлөлд нярай хүүхдийг шууд бусаар ч болов татан оролцуулах нь буруу хэмээн дайрч байв. Түүний онолыг хүлээн зөвшөөрсөн ч, хөгжлийн эдгээр шатууд универсал биш, бүрэн, эрүүл боловсролын салшгүй үе шат байх албагүй хэмээн үзэх хүмүүс ч байв. Оронд нь хөгжлийн үе шатууд дахь нийгэм, орчны нөлөөг илүүтэй тодотгон үзэж байлаа. Түүнчлэн, ангийн харилцаа, нийгмийн орчин зэргийг дурдан, Фройдыг нийгмийн динамикуудын ач холбогдлыг үл ойшоосон хэмээн шүүмжилжээ.
</p>
<p>
Зарим феминистүүд түүний онол нь эмэгтэй хүнийг нэг ёсны зэрэмдэглэгдсэн эрэгтэй, өөрсдийн “гажиг” (эр бэлгэ эрхтэнгүй байх) байдлыг хүлээн зөвшөөрөх ёстой зэргээр эмэгтэйчүүдийг үзэн ядах үзлийг сурталчилсан гэж үзэж байлаа. Үүний зэрэгцээ, психоанализын онол нь бусад онолын уламжлалын адил эмэгтэй хүний өнцгөөс холбогдох чухал онол, тэр тусмаа бүр харин ч байх учиртай, хүйсээр ялгаварласан шинжийг нь үгүй болгохын тулд эмэгтэй хүнд ч бас тааруулан хөгжүүлэх ёстой гэх феминист онолчид ч байв. Феминист Шуламит (Shulamith Firestone) өөрийн “Фройдизм: Төөрөлдсөн феминизм” номдоо Фройдизм нь нэг жижиг зүйлээс бусдаар ямар ч алдаа мадаггүй, яв цав онол болох тухай бичсэн нь: Фройдын “эр бэлгэ эрхтэн” хэмээн бичсэн тохиолдол бүрд “хүч чадал, эрх мэдэл” хэмээн орлуулан унших учиртай хэмээжээ.
</p>
</article>
<footer>
<p><strong>Эх сурвалж:</strong>
<a href = "https://www.facebook.com/CHUNDJpublishing/photos/a.1281925062003828/1281500695379598/?type=3&theater">Чүндж Паблишинг - Зоригт Жаргалсайхан</a>
<p>Фройдын психоанализ ба эдипийн комплекс</p>
</p>
<h4>§ 4 - хуудас 4</h4>
</footer>
</section>
<section id = "10">
<article>
<header>
<h3 id = "ethics">§ 4 - Питер Сингерийн орчин үеийн практик этик (Project Dulaan)</h3>
<time>2020-03-08</time>
</header>
<figure>
<img src = "peter-zenger.jpeg" alt = "Питер Сингер" />
<figcaption><em> Питер Сингерийн орчин үеийн практик этик (Project Dulaan)</em></figcaption>
</figure>
</article>
<p>
Үр хөндөлт, амьтны эрх, өвчтөнийг бүрмөсөн нойрсуулах зэрэг орчин үеийн этикийн эгзэгтэй асуудлуудад өөрийн хариултыг өгсөн томоохон сэтгэгчдийн төлөөлөл бол Питер Сингер. Түүний философи аливаа үйлдлийг сайн сайхан үр дүнгийнх нь төлөө үйлдэх учиртай гэж товчхон тайлбарлаж болох утилитаризмд суурилдаг. Гэхдээ утилитаризм нь хувийн ашиг сонирхлыг чухалчлах үзэл буюу эгоизм ба бусдын ашиг сонирхлыг хичээх алтруизмаас ялгаатай нь бүгдийн ашиг сонирхлыг нэг түвшинд авч үздэгийг анхаараарай. Түүчлэн өөрийгөө ухамсарлах (self-awareness) буюу өөрийн индивидуалыг хүрээлэн буй орчноосоо ялган тусгаарлаж, мэдэрч чадах нь ёс суртахууны асуудлын гол хэмжүүр хэмээн үзсэн байна.
</p>
<p>
“Өөрөө мэдрэхийг хүсэхгүй байгаа зүйлээ бусдад бүү хий” гэх алтан дүрмийг няцаасан Кантын санаа (categorical imperative)-нд үндэслэн, хүн этикийн шийдвэр гаргахдаа зөвхөн өөрийн бодолд тулгуурлах бус, бүх хүний ашиг сонирхлыг нэг төвшинд авч үзэх хэрэгтэй хэмээн дүгнэснээр ёс суртахууны асуудлын суурь нь утилитарианизм хэмээн үзэж тухайн шийдвэрийн үр дүнг хүртэх өөрийгөө ухамсарлагч оролцогчдын ашиг сонирхлыг ижил түвшинд авч үзнэ гэжээ.
</p>
<p>
Хүмүүс өөрсдийгөө бусад амьтдаас илүүд үзэж амьдрах эрх зэрэг бусад амьтдаас давуу эрхүүдийг зохиосон хэдий ч хүнээс бусад зарим амьтад ч өөрсдийгөө ухамсарлаж, орчноосоо тусдаа нэгэн индивидуал гэдгээ илэрхийлэх рационал шийдвэрүүд гаргаж байдгийг туршилтаар судалжээ. Цаашлаад бүрэлдэж буй хүүхдийн ургийг алахаас нас бие гүйцсэн шимпанзеег алах нь илүү дор гэсэн дүгнэлт ч хийж болж байна. Өвчин мэдрэх хэмжээнд тархи нь хөгжөөгүй байгаа ургийг алах нь моралын хувьд сайн ч, муу ч үйлдэл биш, харин энэ асуудлыг эцэг эх зэрэг бусад хүчин зүйлүүдийг тооцоолон шийдвэрлэх ёстой гэжээ. Тэгээд энэ аргументаа өвчтөнийг бүрмөсөн нойрсуулах, нярай хүүхдийг хороох зэрэг асуудлаар өргөсгөв. Төрөөд сар болоогүй байгаа хүүхэд өөрийгөө ухамсарлах чадамжгүй байдаг учир өөрийгөө ухамсарлаж чадахгүй амьтадтай адил түвшинд гэж үзэх болно. Бие эрхтэний хүнд согогтой бол энэ үед нь амийг нь таслах нь моралын хувьд зөвшөөрөгдөхүйц үйлдэл гэж дүгнэв.
</p>
<p>
Түүнчлэн энэ хүн, амьтан хоорондын эрхийн ялгааг арилгахын тулд хүний эрхийг байхгүй болгохын оронд амьтны эрхийг нэмэгдүүлэхийг санал болгов. Түүний үзлүүд амьтны эрхийг дэмжигчдийн хөдөлгөөний дэмжлэгийг их хүлээдэг ч Германд байхдаа үр хөндөлт, өвчтөнийг бүрмөсөн нойрсуулахыг эсэргүүцэгчдийн дайралтад өртсөн тухайгаа номдоо тусад нь нэг бүлэг гарган бичсэн байдаг. Тиймээс ч цар тахал гарсан байгаа одоогийнх шиг үед улс төрчид, эрдэмтэд эмч нарын хувьд хэний амийг аварч, хэнийг аврахгүй үлдэхийг шийдэх тухай идеологийн спектрум үүсэж байна ч гэж үзэж болох юм. (Хүнийг өөрийгөө ухамсарладаг эсэхээр нь)
</p>
<p>
Түүний гаргалгаануудыг эсэргүүцэх гол үндэс нь эргээд утилитаризмд өөрт нь байдаг. Жишээ нь:</p>
<p>- Үйлдэл хэдий буруу, хэрцгий байсан ч үр дүнгээр зөвтгөгдөх үү?</p>
<p>- Олонхын сайн сайхны төлөө цөөнхийг золиослох нь зөв үү?</p>
<p>- Амьтад дээр, тэр байтугай нярай хүүхэд дээр ч шинжлэх ухааны туршилт хийх нь зөв үү? </p>
<p> Энэ мэтчилэн утилитари философийн суурь зарчмуудад үндэслэсэн няцаалтууд ашиглан яргалах, геноцид зэрэг нөхцөлүүдийг зөвтгөх боломжтой болдог. Сингер ч иймэрхүү утилитарист парадоксуудад өөрийн хариултуудыг илэрхийлсэн нь бий.</p>
<p>
Мөн тэрээр өлсгөлөн, хандивын талаар ч тодорхой аргументуудыг дэвшүүлсэн бий. Өөрийнх нь мөнгө хүний амьдралыг аварч болох байсныг мэдсэн ч хандивлахгүй байна гэдэг ёс зүйгүй үйлдэл гээд орлогынхоо 20%-ыг хандивт өргөхийг дэмжигчдэдээ уриалжээ. Гэхдээ зарим шашны байгууллагуудын адил хандив өгөх квот заадаггүй, харин энэ үзлийг нь дэмжих эсэх шийдвэрийг хувь хүний ёс суртахуунд найдан үлдээдэг байна.
</p>
<p>
Энэ далимд Улаанбаатар хотын нийгмийн эмзэг бүлгийн иргэдэд эмнэлгийн тусламж үзүүлдэг Энэрэл эмнэлгийн өвчтөнүүдэд ажлын ярилцлагад ороход нь тус дэм болох зорилгоор хуучин хувцсаа хандивлах аян болох Project Dulaan-ыг дэмжихийг хүсье. (Холбогдох дугаар: 9589-9595, IG: projectdulaan)
</p>
<p>
“Өнөөгийн энэ ертөнцөд, бидний дундах өөрийн зайлшгүй хэрэгцээгээ хангаж чадахаас илүү хөрөнгөтэй хэн бүр түүнийхээ ихэнхийг амь насаа алдах хэмжээний зовлонд нэрвэгдсэн бусдад туслахад зориулах ёстой гэдэг дүгнэлтэд хүрэхээс зайлах арга алга.” (“Практик дахь ёс суртахуун”, Питер Сингер, 1979)
</p>
<footer>
<p><strong>Эх сурвалж:</strong>
<a href = "https://www.facebook.com/TERAREADER/posts/2176327415846549">Чүндж Паблишинг - Зоригт Жаргалсайхан - TERAREADER</a>
<p>Питер Сингерийн орчин үеийн практик этик (Project Dulaan)</p>
</p>
<h4>§ 5 - хуудас 5</h4>
<p>
<strong>Бүх Эх сурвалжууд:</strong></p>
<p>
<a href = "https://www.facebook.com/groups/178948472226679/announcements">§ 1 Филосифи сонирхогчид - Зоригт Жаргалсайхан</a>
<p>Филосифи сонирхогчид фэйсбүүк групп - Зоригт Жаргалсайхан</p>
<a href = "https://www.facebook.com/CHUNDJpublishing/photos/a.1281925062003828/1275147236014944/?type=3&theater">§ 2 Чүндж Паблишинг - Зоригт Жаргалсайхан</a>
<p>Аристелийн ёс зүй</p>
<a href = "https://www.facebook.com/CHUNDJpublishing/photos/a.1281925062003828/1281500695379598/?type=3&theater">§ 3 Чүндж Паблишинг - Зоригт Жаргалсайхан</a>
<p>Фройдын психоанализ ба эдипийн комплекс</p>
<a href = "https://www.facebook.com/TERAREADER/posts/2176327415846549">§ 4 Чүндж Паблишинг - Зоригт Жаргалсайхан - TERAREADER</a>
<p>Питер Сингерийн орчин үеийн практик этик (Project Dulaan)</p>
</p>
</footer>
</section>
</body>
</body>
</html>
</body>
</html>